Hünsa ile ilgili olarak Tablo 141´deki meseleyi misal olarak ele alalım:
(2)
(3)
6
3
(Kadın)
2
3
2
1
Oğul
Asabe
2
1
1
(Erkek) Hünsa´nın çocuğu
(Tablo 141)
Birinci meselede hünsanm erkek olduğu farzedilmiştir. Burada iki erkek çocuk mirasçı olmuşlar ve terekeyi eşit şekilde paylaşmışlardır. Bu meselenin aslı, çocukların sayısı olan 2´dir; her çocuk 1 pay alır.
İkinci meselede hünsa kadın olarak farzedilmiş ve meselenin aslı çocukların sayısı olan 3 olmuştur, erkeğe 2 pay, kadına (hünsa´ya) 1 pay verilir ki meselenin aslı arasında tebayün vardır, çünkü biri 2, diğeri 3´tür. Bu durumda onların biri diğeriyle çarpılır 2(x3=6), çıkan sonuç iki meseleyi cemeden rakamdır. Bu 6 paydan, hünsa ve diğer kardeşin paylarının en azı verilir. Hünsa´nın erkek olması halinde, diğer erkek çocuğa 3 pay düşer, bu 3 pay onun birinci meseleden olan payıdır, ikinci meselenin aslıyla çarpılmıştır. Hünsa´ya da geçen nedenden ötürü 2 pay verilir. Eğer hünsanm kadın olduğuna karar verilirse erkek çocuk 4 pay alır, bu da onun ikinci meseledeki payıdır, birinci meselenin aslıyla çarpılmıştır. Hünsa ise 2 pay alır, bu da onun ikinci meseledeki payıdır, birinci meselenin aslı ile çarpılmıştır. Böylece erkek çocuğa 3 pay verilir ki bu onun payının en azıdır. Hünsa´ya 2 pay verilir ki bu da onun payının en azıdır. Geriye kalan 1 pay ise hünsa´nm durumu kesinlik kazamncaya kadar bekletilir; hünsanın erkek olduğuna karar verilirse, o 1 payı alır, eğer kadın olduğuna karar verilirse, o 1 payı kardeşi aiır. Veya hünsa ite diğer kardeş o pay hususunda anlaşırlar.
Başka bir misal olmak üzere Tablo 142´deki meseleyi ele alalım:
2
1
Kız
1/2
1
■
Hünsa/Ana-bababir kardeş
Asa be
(Tablo 142)
Bu meselede kızın payı yarım (1/2) olduğundan kız terekenin yarısını alır. Hünsa ise her halükârda asabe olarak geriye kalanı alır. Eğer erkek olursa, o kendisine asabe olur; eğer kadın ise, başkasıyla beraber asabedir. Bu meselede terekeden geriye birşey kalmaz. Çünkü hünsanın erkek veya kadın olduğuna karar verilmesi meseleyi değiştirmez, zira meselenin aslı, yarının (1/2) mahreci olan 2rdir; herbirine 1 pay verilir.
Başka bir misal olarak Tablo 143´deki meseleyi ele alalım:
(2)
(3) (3)
144
72
48 =
24 x
2
18
9
6
3
Zevce
1/8
24
12
8
4
Anne
1/6
51
34
17
17
Oğul
Asabe
34
17
(Kadın)
17
(Erkek) Hünsa´nin çocuğu
(Tablo 143)
Bu meselede ölenin mirasçı olan dallan olduğundan zevce 1/8 alır. Hünsa erkek olursa bizzat kendisi asabe olur, eğer zevce olursa oğulla beraber asabe olur. Her iki durumda da onlar asabe yoluyla geri kalan malı alırlar. Bu meselenin aslı 24´tür. Bu da 1/6´in mahreci olan 6´nın yarısı ile 1/8´in mahreci olan 8 çarpılarak -çünkü ikisi de ikiye bölünebilir-elde edilmiştir. Zevce 3 pay alır ki bu malın 1/8´idir. Anne 4 pay alır, bu da malın 1/6´idir. Geriye kalan 17 payı ise asabeler (oğul ve hünsa) alır. Bu paylar dörde taksim olunamayacağından -eğer hünsa erkek olursa-meselenin aslı fertlerin sayısıyla çarpılarak (2×24=48) mesele tashih edilir. Bu durumda zevce 6 pay, anne 8 pay, hünsa 11 pay, oğul da 11 pay alır; eğer hünsa kadın kabul edilirse meselenin aslı 3 ile çarpılarak (3×24=72) tashih edilir. Bu durumda zevce 9 pay, anne 12 pay, hünsa 17 pay, oğul da 34 pay alır. Sonra iki meselenin aslına bakıldığında aralarında tevafuk olduğu görülür, çünkü 48´in l/8ıi 6 eder, 6´nın 1/3´i ise, 2 eder, 72´nin 1/8´i 9 eder, 9´un 1/3´i de 3 eder. Böylece derleyici mesele 144 olur. Bu da 484, üç erkeğin meselesinin payının cüzüyle (3) çarpmak suretiyle elde edilir veya 72, zevcenin meselesinin payının parçasıyla (2) çarpmak suretiyle elde edilir. Bu durumda zevce 18 pay alır, çünkü her İki halde de onun payı değişmez. Anne 24 pay alır, onun payı da her iki durumda değişmez. Hünsa, kadınsa 34 pay alır, çünkü onun payının en azı budur. Hünsa erkek olursa oğul 51 pay alır, çünkü onun payının en azı budur. Geriye kalan 17 pay, hünsanın durumu kesinleşinceye kadar bekletilir; hünsanın kadın olduğuna karar verilirse 17 payı oğul alır, hünsanın erkek olduğuna karar verilirse bu 17 payı hünsa alır.
Başka bir misal olmak üzere Tablo 144´deki meseleyi ele alalım:
(D
(2)
2
2
1
1
1
(Kadın) 1/2
1
(Erkek) Hünsa´nın çocuğu
Asab e
0
1
Asabe
0
Amca
M
(Tablo 144)
Hünsa erkek olursa bizzat asabe olur ve terekenin tümünü alır. Hünsa kadın olursa, terekenin yarısını alır, çünkü kendisinden başka kız yoktur ve onu asabe yapacak kimse de yoktur. Bu durumda amca asabe olur, ancak hacbedemez. Birinci meselenin aslı l´dir, ikinci meselenin aslı ise 2´dir. Onları derleyici rakam da 2´dir. Bu, meselelerin aslının birinin diğeriyle çarpılmasıyla (1×2=2) elde edilir, çünkü iki meselenin asılları mütebayindir. Hünsanın kadın olduğuna karar verilirse, ona derleyici meselenin aslı üzerinden 1 pay verilir, çünkü bu, onun payının en azıdır. Amcaya birşey verilmez, çünkü hünsanın erkek olduğuna karar verilme ihtimali vardır. Bu durumda hünsanın hali kesinleşinceye kadar terekenin yarısı bekletilir; hünsanın erkek olduğuna karar verilirse bekletilen malı alır, hünsanın kadın olduğuna karar verilirse, bekletilen malı amca alır. Hünsanın durumuna karar verilemezse, bekletilen mal hususunda hünsa ile amca anlaşırlar.
Başka bir misal olarak Tablo 145´deki meseleyi ele alalım:
(D
(D
2
2
2
1
1
1
Koca
1/2
0
0
(Kadın) akraba
1
(Erkek) Hünsa´nm oğlu
Asabe
0
1
Asabe
0
Amca
M
(Tablo 145)
Birinci meselenin aslı, kocanın payının mahreci1 olan 2´dir. İkinci meselenin de aslı 2´dir. Öyleyse onları derleyici rakam da 2 olur, çünkü her iki meselenin asılları mütevafıktır. Burada koca her durumda malın yarısını alır, çünkü ölenin mirasçı olan dalı yoktur. Hünsa erkek kabul edilirse amcayı hacbederek -çünkü o ölen kişiye daha yakındır- geriye kalan malı asabe yoluyla alır. Hünsa kadın kabul edilirse zevi´l-erham´dan sayılır, ancak geriye kalan malı asabe yoluyla alır. İhtiyatla amel etmek için hünsa ile amcaya mirastan alabilecekleri hissenin en azı verilir ki bu da hünsanın durumu kesinleşinceye kadar ikisine de mirastan hisse vermemek demektir. Bu durumda hünsanın hali kesinleşinceye kadar terekenin yarısı bekletilir; hünsa erkek olursa´ terekenin bekletilen yarısını alır, hünsa kadın olursa terekenin bekletilen yarısını amca alır, hünsanın erkek veya. kadın olduğuna karar verilemezse, terekenin bekletilen yarısı hususunda hünsa ile amca anlaşırlar. Allah hakikati daha. iyi bilir.
Mirasçılar İçinde, Mefkud´un Bulunduğu Meseleler
Mirasçılar içinde, kaybolan bir kişinin (mefkud´un) bulunduğu meselelerle ilgili olarak Tablo 146´daki meseleyi ele alalım:
(D
(D
6
6
6
3
3
3
Koca
1/2
1
2
Annebir (1/3:
1
Anne
1/6
1
r-H
1
Anabir erkek kardeş
1/6
0
0
Ölü/…
1
(Kaybolmuş/Diri) Ana-bababir kardeş
Asabe
(Tablo 146)
Burada ölenin mirasçı olan bir dalı olmadığından koca terekenin yarısını (1/2) alır. Birdan fazla kardeş olduğu için anne 1/6 alır. Anabir olan kardeş 1/6 alır. Ana-bababir olan kardeş ise geriye kalan malı asabe yoluyla alır. Birinci meselenin aslı, 1/6´in mahreci olan 6´dır. Yarımın (1/2) mahreci olan 2 de 6´ya dahildir. 6 payın 3´ü kocaya, l´i anneye, l´i anabir olan kardeşe, l´i de ana-bababir olan kardeşe verilir.
İkinci meselede ise kaybolan kişi ölü sayılarak malın yarısı kocaya, 1/3´i anneye, 1/6´i de anabir olan kardeşe verilir. Burada meselenin aslı, 1/6´in mahreci olan 6´dır. Bu altı payın 3(ü kocaya, 2´si anneye, l´i de anabir olan kardeşe verilir. Ana-bababir olan kardeşe ise, ölü sayıldığı için birşey verilmez
İki meselenin aslına bakıldığında onların mütemasil oldukları görülür. Öyleyse iki meseleyi derleyen- (cemeden) rakam 6´dır. Bu 6 payın 3´ü kocaya, l´i de anabir kardeşe verilir, çünkü kaybolan kişinin ölü veya diri olması bunların payını etkilemez. Anneye de 1 pay verilir, çünkü bu onun payının en azıdır. Geriye kalan 1 pay ise, kaybolmuş olan ana-bababir kardeşin.ölü veya diri olduğu anlaşıhncaya kadar bekletilir; kaybolan kişi ölü değilse o payı alır, kaybolan kişinin öldüğü anlaşılırsa o payı anne alır.
Başka -bir misal olmak üzere Tablo 147´deki meseleyi ele alalım:
(3)
(O (3)
72
24
72
24
9
3
9
3
Zevce
1/8
12
1 + 4
1/6 + Asabe
12
4
Baba
1/6
12
4
12
4
Anne
1/6
13
12
1/2
13
13
Kız
Asabe
0
0
Ölü/
26
Diri/Kaybolmuş´un oğlu
(Tablo 147)
Birinci meselenin aslı -kaybolan kişi diri kabul edilirse- 24´tür. Bu da 1/8´in mahreci olan 8´in yarısı ile 1/6´in mahreci olan 6 çarpılarak elde edilmiştir, çünkü 6 ile 8 ikiye bölünebilir. Burada kadın 1/8 alır ki bu 3 pay eder. Baba 1/6 alır, bu da 4 pay eder. Anne de 1/6 alır, bu da 4 pay eder. Geriye kalan 13 pay ise kız ile kaybolan oğulun hakkıdır, erkeğe 2, kıza 1 pay verilmek suretiyle paylaştırılır Ancak 13 payın onlara taksim edilmesi mümkün olmadığından -çünkü 13, kesirsiz olarak üçe taksim edilemez- meselenin tashih edilmesi gerekir. Bu da meselenin aslı ile fertlerin sayısı çarpılarak (24×3=72) yapılır, çünkü fertlerin sayısı ile meselenin aslı arasında tebayün vardır. Bu 72 payın taksimi şu şekildedir: Kocaya 9 pay, babaya 12 pay, anneye de 12 pay, kıza 13 pay, kaybolan oğula da 26 pay düşer.
İkinci meselenin aslı da 24´tür. Bu meselede kaybolan kişi ölü kabul edilmiştir. Buna göre kadın 3 pay alır, anne 4 pay alır; kaybolan kişinin ölü veya diri olması anne ile kadının payını etkilemez. Kız 12 pay, baba 5 pay alır. Baba 5 payın dördünü pay olarak, birini de asabe yoluyla alır. Kaybolan çocuk ölü kabul edildiği için ona birşey kalmaz.
İki mesele onları cemedici 72 ile tashih edilir, çünkü birinci meselenin tashihi 72´dir, ikinci meselenin aslı ise 24´tür. Her ikisi de 24´e taksim olur. Öyleyse derleyici (cemedici) rakam 72´dir. Birinci meselenin tashihi olan 72, 1 ile çarpılır (72×1=72) ve netice her varise payının en azı verilerek taksim edilir -çünkü en ihtiyatlı yol budur- ve geriye kalan bekletilir. Eş ile annenin payları değişmeyeceği için onlar haklarım tam olarak alırlar. Baba, hakkının en azı olanı alır ki bu 12 paydır. Kız, hakkının en azı olanı alır, bu da 13 paydır. Geriye kalan 26 pay kaybolan kişinin ölü veya diri olduğu anlaşıhncaya kadar bekletilir; eğer yaşıyorsa bekletilen 26 payı alır, öldüğü anlaşılırsa bekletilen 26 payın 3´ü, red yoluyla babaya, 23´ü de red yoluyla kıza verilir. Allah hakikati daha iyi bilir.
AlIah Teâlâ´nın tevfik-i ilahisiyle Feraiz bahsi tümüyle sona erdi.
